آیا مقاومت پنجشیر سرانجامش به دولت فراگیر ختم خواهد شد؟
آیا مقاومت پنجشیر سرانجامش به دولت فراگیر ختم خواهد شد؟
یا نه، سرانجام تسخیر پنجشیر است و طالبان تلفیقی با القاعده و داعش، غره از این پیروزی، انحصار در قدرت را دست می‌گیرند و امارات اسلامی را بین هم تقسیم می‌کنند؟
منبع بورسان – افغانستان و پنجشیر که نماد مقاومت آن است، چه خواهد شد؟
رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا گفته است، احتمال وقوع جنگ داخلی گسترده در افغانستان وجود دارد که می‌تواند باعث بازگشت و شکل‌گیری دوباره گروه‌های تروریستی در این کشور شود.
این هشداری است که بارها داده شده، اما گویا منافعی درگیر است که گوش شنوایی برای آن نیست.
جنگ داخلی، قتل عام و نسل‌کشی در پنجشیر و … پیش‌بینی‌های تاریک این روزهای تنهایی خطه‌ای است که حمایتی از هیچ کشوری نمی‌گیرد و تنها حامی آن به‌صورت غیرمستقیم کشور تاجیکستان و همزبانان آنهاست، اما امید هنوز زنده است. آیا این بار هم پنجشیر با تمام توان می‌ایستد و دیگران در همان افغانستان به آنها خواهند پیوست؟
برخی تحلیلگران بر این باورند که اگر جبهه مقاومت بتواند تا زمستان مقاومت کند، طالبان نخواهد توانست در برابر آنها بایستد. پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل افغانستان در این باره می‌گوید: « اگر پنجشیری‌ها بتوانند تا زمستان مقاومت کنند، در فصل زمستان طالبان شانس زیادی برای گرفتن آنجا ندارند و مجبور به مصالحه خواهند شد. » اما اکنون هرچه هست چندان موقعیت مطلوب ارزیابی نمی‌شود.
۸ دلیل برای ناکامی جبهه مقاومت
برخی تحلیلگران معتقدند که چهره مقاومت اکنون با چهره مقاومت در دوره احمدشاه مسعود متفاوت است و همچنین فضای جهانی، راهی دیگر را در پیش گرفته که محتمل است موجب ناکامی جبهه مقاومت شود.
حسین بنی‌اسدی، دیپلمات سابق در بیان تفاوت این دو دوره می‌گوید: «به چند دلیل احتمال موفقیت مقاومت در این دوره کمتر است:
۱_فقدان چهره کاریزماتیکی چون احمد شاه مسعود؛ بعید می‌دانم که احمد مسعود بتواند نقش پدر را ایفا کند.
۲_عدم انسجام در نیروهای پنجشیری و دوستان و متحدان پیشین احمد شاه مسعود
۳_شرایط سیاسی و اجتماعی در افغانستان و از جمله دره پنجشیر
۴_ خسته شدن مردم از ناامنی و جنگ طی چند دهه گذشته و مأیوس شدن از مقابله با طالبان خشن و آدمکش
۵_تبدیل جنگ‌سالاران پیشین به رانت‌خواران عافیت‌طلب و تنفر مردم از این نوع همزیستی
۶_تحقیر مردم و به‌خصوص نیروهای نظامی افغانستان طی ۲۰ سال گذشته زیر سایه نظامیان اشغالگر؛ بی‌دلیل نیست که این ارتش بدون مقاومت مثل برف ذوب شد و مردم سرخورده نیز نه تنها مقاومت نکرد بلکه بعضا از طالبان نیز استقبال کردند.
۷_عدم تمایل کشورهای منطقه در حمایت از پنجشیری‌ها، در گذشته کشورهای منطقه مانند ایران و روسیه و هند از ائتلاف شمال به رهبری احمدشاه مسعود پشتیبانی همه‌جانبه می‌کردند.
۸_سیاست جهانی نیز در جهت حمایت از پنجشیری‌ها نیست.
در این اوضاع و احوال پریشان نه شرایط داخلی افغانستان و نه منطقه‌ای و جهانی، هیچکدام به نفع احمد مسعود جوان و آرمان آزادی‌خواهی و ضد ارتجاعی وی در جهت مقابله با طالبان نیست و بیم آن می‌رود که این جوان نیز مانند پدرش شهید راه آزادی افغانستان شود.»
حکومت فراگیر در افغانستان ممکن است؟
قاسم محبعلی، مدیرکل سابق امور خاورمیانه وزارت امور خارجه در گفت‌وگو با «بورسان» می‌گوید: «بازگشت طالبان به قدرت قابل پیش‌بینی بود که به معنی بازگشت صلح و آرامش، ثبات و استقرار یک حکومت باثبات در افغانستان نخواهد بود. حتی اگر آمریکایی برای جلوگیری از خلاء قدرت و برنده شدن ایران در پی خروج خود به روی کار آمدن آن رضایت داده باشند. آنچه در پنجشیر می‌گذرد بیانگر بخشی از واقعیت‌های موجود افغانستان و تحولاتی است که طی ۴ دهه اخیر و خصوصا ۲۰ سال گذشته در آن رخ داده است.
تا قبل از آن افغانستان همواره یک حاکمیت پشتون را تجربه کرده بود. تحولات پی در پی ۴ دهه اخیر افغانستان و اطراف آن، باعث شده افغانستان وارد دوره گذار شود. اقوام دیگر در حکومت مشارکت پیدا کنند. یک طبقه متوسط هر چند ضعیف شهری ایجاد شود و زنان از خانه وارد اجتماع شوند. شهروندان آن بنا به مهاجرت و یا ورود انبوه خارجیان و تکنولوژی ارتباطات کمابیش با دنیای پیرامون و زندگی مدرن آشنا شوند. اگر چه این تحولات اقوام پشتون و حتی گروه واپس‌گرای طالبان را نیز تحت تأثیر خود قرار داده است، اما هنوز نمی‌توان گفت افغانستان آمادگی لازم و زیرساخت‌های کافی را برای ورود به دنیای مدرن به دست آورده است.»
او در ادامه با تأکید بر اینکه افغانستان یک جامعه چند قومی و چند فرهنگی است، می‌افزاید: «تا قبل از تحولات مزبور همواره حاکمیت از آن پشتون‌ها بوده است سایر اقوام جای چندانی در راس قدرت نداشته‌اند. با این که پشتون‌ها بزرگترین قوم کشور را تشکیل می‌دهند، اما نمی‌توان گفت قوم اکثریت هستند. با این حال نشان داده‌اند که حاضر به پذیرش غیرپشتون در رأس قدرت نیستند. یکی از دلایل ناکامی کودتای حزب کمونیست همین دوپارگی پشتون و تاجیک و فارس‌زبانان بوده است.
حفیظ الله امین علیه نورمحمد ترکی پشتون کودتا کرد و نجیب‌الله پشتون علیه او و در پی ریخته شدن اوضاع، شوروی ناچار به مداخله نظامی شد. حکومت مجاهدین هم به همین علت شکست خورد. پشتون‌ها تداوم حکومت برهان‌الدین ربانی تاجیک را تاب نیاورند و طالبان پشتون به قدرت رسید.»
محبعلی در ادامه با بیان اینکه ساختار سیاسی که در پی مداخله نظامی آمریکا و با کمک قدرت‌های خارجی شکل گرفت، نتوانست بر این معضل فائق آید و یک حکومت مشارکتی و یا براساس رأی اکثریت تشکیل دهد، تصریح کرد: «همچنان و عموما مناطق پشتون تحت کنترل طالبان بود یا جنگ در آن مناطق جریان داشت و از طرفی جوامع شهری غالبا در شمال و مناطق غیرپشتون قرار دارد.
بنابراین قابل انتظار بود یک غیرپشتون در انتخابات ریاست‌جمهوری برنده شود، اما همانطوری‌که دیده شد، باز پشتون‌ها حاضر به پذیرش نتیجه انتخابات نشدند. بازگشت طالبان به قدرت در واقع بازگشت حاکمیت تمام‌عیار و یک‌جانبه پشتون‌ها محسوب می‌شود. حال سوال این است که آیا دیگر اقوام و ملیت‌های افغانی بار دیگر حاضر به پذیرش سلطه تمام‌عیار قوم پشتون و از آن مهم‌تر یک گروه افراطی مذهبی پشتون‌خواه خواهند شد یا خیر؟»
او با اشاره به مقاومت پنجشیر در برابر طالبان افزود: «در واقع مقاومت پنجشیر این‌بار تنها علیه سلطه یک قدرت خارجی صورت نمی‌گیرد، بلکه از جمله نتایج تحولات اخیر جامعه افغانستان است که امکان تشکیل یک حکومت پشتون تحت عنوان امارت اسلامی را دشوار می‌کند. واضح است که پشتون‌ها اعم از طالب و غیرطالب، علاقه‌ای به تقسیم قدرت با سایر اقوام را ندارند و درنتیجه امکان مصالحه سیاسی بسیار دشوار خواهد بود.
از این رو به نظر می‌رسد باید منتظر نتایج میدان جنگ بود، اما وضعیت روزهای اخیر طالبان، پاکستان را از شکست فوری آنها در برابر احمد مسعود نگران کرده است. سفر رئیس ISI را نمی‌توان بی‌ارتباط با آن دانست. این سوءظن وجود دارد که طراح عملیات طالبان همواره ارتش پاکستان و ISI بوده است.»
مدیرکل اسبق خاورمیانه وزارت امور خارجه با اشاره به اینکه طبعا سرنوشت جنگ را معادله قدرت نظامی تعیین خواهد کرد، می‌گوید: «بنابراین می‌توان گفت با توجه به ایکه در حال حاضر قدرت‌های خارجی و همسایگان افغانستان منهای پاکستان، انگیزه چندانی برای برای مداخله فوری و حتی مجدد در افغانستان را ندارند، طالبان با حمایت پاکستان و پخت‌وپز قطر و تا اندازه‌ای ترکیه شانس بیشتری برای پیروزی نظامی دارند. در عین حال با آوردن چند شخصیت غیرپشتون خوش‌خیم و کم‌خطر، یک حکومت به‌اصطلاح فراگیر تشکیل دهند.، اما باز هم این یک امر موقتی خواهد بود.
سقوط مقاومت پنجشیر به مفهوم پایان ماجرا نیست
او با بیان اینکه حتی سقوط مقاومت پنجشیر به مفهوم پایان ماجرا نخواهد بود، ادامه می‌دهد: «بلکه با توجه به تمامیت‌خواهی و انحصارطلبی پشتون‌ها و ناکارآمدی امارت اسلامی طالبان دیر زمانی نخواهد گذشت که دمل‌های چرکین دوباره سر باز خواهد کرد و اوضاع دوباره متشنج خواهد شد و افغانستان دوباره درگیر سلسله‌ای از جنگ‌ها و درگیری خواهد شد.
خصوصا اینکه جغرافیای افغانستان، محاط در خشکی بودن و فرامرزی بودن اقوام آن، اجازه نمی‌دهد افغانستان دیگر تنها متکی به یک همسایه و تحت سلطه یک قوم باشد، اما اگر مقاومت پنجشیر بتواند راهی برای تدارکات و حمایت لجستیکی خارجی پیدا کند، آن وقت پیروزی نظامی طالبان بسیار دشوار خواهد شد. در‌این‌صورت حتی ممکن است سایر اقوام مانند ازبک‌ها و هزاره‌ها هم سر به شورش بردارند و طالبان از مناطق خود بیرون برانند.»
دو سناریو پیش روی افغانستان
محبعلی در این صورت دو سناریو را مدنظر قرار می‌دهد: «در این صورت دو حالت قابل پیش‌بینی خواهد بود یا تحت اشراف بین‌المللی یک مصالحه جدید رخ خواهد داد که چگونگی ساختار بعدی و تقسیم قدرت را تحت شرایط آن زمان تعیین خواهد کرد، اما از زوایه‌ای دیگر این احتمال را نیز از نظر دورداشت که در نتیجه طولانی شدن جنگ و عدم علاقه قدرت‌های خارجی به حفظ تمامیت ارضی افغانستان، احتمال چندپاره شدن آن نیز بنا به جغرافیای قومی نیز وجود دارد.»
سه کشور از تحولات افغانستان بیشترین تأثیر را می‌پذیرند
به گفته او، در این جا نقش سه کشور همسایه افغانستان، ایران، تاجیکستان و ازبکستان و تا حد کمتری ترکمنستان تحت تأثیر خواهد بود. خصوصا نقش میدانی و سیاست خارجی ایران و تحرک دیپلماتیک آنها بسیار کلیدی خواهد بود.
ایران به دلایل امنیتی نباید حکومت طالبان را به رسمیت بشناسد
مدیرکل اسبق خاورمیانه وزارت امور خارجه یادآور می‌شود: «ایران اگر بخواهد از امنیت، منافع و موقعیت و اعتبار تاریخی، تمدنی و فرهنگی و مذهبی خویش حفاظت به عمل آورد، نه می‌تواند و نباید بر آمدن یک حکومت افراطی پشتون هم‌پیمان با تروریست‌ها، مورد حمایت پاکستان و دیگر رقبای منطقه خود را پذیرا باشد.»
موضع ایران در برابر پنجشیر چه باشد؟
محبعلی در رابطه با موضع ایران در برابر پنجشیر می‌افزاید: «اکنون زمانی است که ایران باید از داشته‌های خود در افغانستان محافظت کند. هشدار به پاکستان و طالبان و اخطار برای متوقف کردن حمله به پنجشیر کم‌ترین اقدامی است که ایران باید در این شرایط انجام دهد.
او با ابیان اینکه آمریکاستیزی و اسرائیل‌ستیزی، فرصت نیکویی را برای رقبای منطقه‌ای ایران فراهم آورده که ایران و تمدن ایران و ایرانشهر را تضعیف کنند، ادامه می‌دهد: «خطر قتل عام در پنجشیر وجود دارد، اکنون باید برای جلوگیری دست به اقدام زد. درخواست جلسه فوری شورای امنیت، تماس با هند و اتحادیه اروپا و … اموری ضروری است. ایران می‌تواند تحت عنوان اقدام انسان‌دوستانه وارد قضیه شود و اجازه نداد آنجا به دست طالبان بیفتد و فارس‌زبان‌ها و ایرانی‌تبارها را قتل‌عام کنند.»
انتهای پیام/
