رقابت حزبی، حلقه مفقوده انتخابات در ساختار سیاسی- انتخاباتی ایران/
متاسفانه از لحاظ رقابتهای حزبی انتخاباتی، حتی از کشورهای منطقه چون ترکیه، عراق و پاکستان هم عقب افتادهایم/
اگر به دنبال تشکیل مجالس قوی و در نتیجه دولتهای قوی میبودیم باید شرایط انتخابات رقابتی را فراهم میکردیم/
محسن صنیعی (عضو شورای مرکزی انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه)
در حالی که کمتر از بیست روز به انتخابات مجلس دوازدهم مانده است، هیچ اثری از رونق انتخاباتی در سطح کشور دیده نمی شود. در فضای مجازی و در دیدارهای محفلی، کاندیداهای مجلس به معرفی خود و سوابق و برنامه های خود می پردازند.
اکثر کاندیداها خود را مستقل معرفی میکنند. ندیدهام کسی به معرفی دیدگاههای خود بپردازد که به کدام طیف سیاسی، تعلق دارد. مثل این که در کشور، هیچ جریان سیاسی وجود ندارد. موقعی که یک کاندیدا به طور مستقل کاندیدا می شود، جز احتمالا خودش و چند نفر دور و بر خودش، کسی به عنوان مشاور حضور ندارد. همه برنامههای خود را در مورد توسعه منطقه و نه حتی برنامههای ملی ارائه میدهند. حتی کاندیداهای مجلس خبرگان رهبری که ظاهرا تنها وظیفه آن ها، مربوط به رهبری است و امور قانونگذاری و نظارت بر امور منطقهای و ملی را به عنوان وظیفه اولیه ندارند، در وعدهها، سخن از توسعه استانی و محرومیت های استان میزنند.
غافل از آن که همه مدیران فعلی و قبلی و نمایندگان فعلی و قبلی هم چنین هدفی داشتهاند. چه عواملی باعث شده است که همه مدیران قبلی به هدف خود نرسیده اند؟ موقعی که فرد به صورت مستقل کاندیدا می شود، در معرفی کامل دیدگاه های خود محافظهکاری به خرج میدهد، در نتیجه به راحتی می تواند وابستگی سیاسی خود را در مجلس تغییر دهد. کاندیداهای مستقل، هیچ گونه تعهدی نسبت به شعارها و برنامه های خود ندارند. در صورتی که در انتخابات شکست بخورند، بهانه شان این است که تلاششان این بود بعد از پیروزی، در جهت این برنامه ها اقدام کنند. بعد از پیروزی، برای عدم موفقیت، بهانهشان این است که تلاش کرده اند ولی موانع بسیار بیشتر از آن است که بتواند به اهداف خود برسد.
چون یک کاندیدای مستقل، هیچ گونه اشرافی نمیتواند بر همه ارکان کشور داشته باشد، پس بنابراین اهداف و برنامهها به چیزی جز شعار شبیه نخواهد بود. در دنیا، کاندیداها توسط احزاب معرفی میشوند، پس بنابراین به راحتی با تعلق هر کاندیدا به یک حزب، همه دیدگاهها و برنامهها و مجموعه مشاوران کاندیدا مشخص می شوند در نتیجه، انتخاب به راحتی قابل انجام خواهد بود. احزاب، برنامه ها و دیدگاه های خود را ارائه می دهند. حزب، دارای کمیته برنامه ریزی است و برنامه های ملی دارد.
برنامه های منطقه ای کاندیداها در چارچوب برنامه های ملی احزاب قرار می گیرند. احزاب، در برنامه ریزی اهداف و برنامه های خود، می بایستی همه امکانات و پتانسیل های ملی را در نظر بگیرند. احزاب برای رسیدن به برنامه ها، امکانات و توانایی های بیشتری در اختیار دارند. به راحتی با توان بالاتر قانونی می توانند در چارچوب قانونی، برنامه ها را پیگیری کند. موقعی که انتخابات، محل رقابت احزاب باشد، احزاب بهترین نفرات خود را به عنوان کاندیدا معرفی می کنند. احزاب، نهادهای غیردولتی هستند، اگر چه با انتخاب مردم می توانند دولت تشکیل دهند.
معرفی کاندیداها توسط احزاب، عملا به معنای آن است که انتخابات توسط مردم شکل می گیرد. احزاب می توانند با تمرکز نیروهای خبره و بررسی مسائل کلان در دفاتر و بخش های مختلف خود، به برنامه ریزی های کلان در حوزه های مختلف کشور بپردازند. می توانند با آموزش نیروهای خود و نیز آموزش همگانی از طریق رسانه ها و انتشارات خود، فرهنگ سیاسی جامعه را گسترش دهند. احزاب می توانند جریان های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی را هدایت کنند. می توانند نظام مند در سیاست گذاری، برنامه ریزی، قانون گذاری، نظارت و اجرا در ساختار سیاسی کشور نقش داشته باشند.
در فقدان احزاب، کاندیداها مجبورند به تبلیغ چهره به چهره یا خانه به خانه برای معرفی خود بروند و برای تامین هزینه های کلان تبلیغاتی خود، گاها به حمایت از حامیان مالی روی آورند که قطعا بدون چشمداشت نیست، پس بنابراین عملکرد بعدی کاندیدا در صورت پیروزی در انتخابات، وارد مسیری میشوند که بتوانند منافع حامیان مالی را جبران کنند. متاسفانه در چند دهه گذشته، به جای آن که مجالس را با رقابت های حزبی شکل دهیم، رقابت های توده ای را شکل داده ایم.
یکی از مهمترین مشکلات بعد از انقلاب آن است که ساختار سیاسی و ساختار انتخاباتی کشور، بر اساس رقابت های حزبی شکل نگرفته است. در حقیقت، در نظام انتخاباتی کشور، ابتدا احزاب را علی رغم رسمیت قانونی، رد صلاحیت کردهایم. افراد هر کس وارد شد حتی کاندیداهای ریاست جمهوری، اعلام کرد که مستقل وارد شده است، مثل این که مستقل بودن یک مزیت است. غافل از آن که اگر تیم همراه یک رئیس جمهور، متشکل از وزرا، معاونان وزرا و نیز مدیران کل و استانداران را به تنهایی در نظر بگیریم، خود یک حزب می شوند. حتما هر کاندیدای ریاست جمهوری با این مجموعه نیروها وارد می شوند.
آرمان انقلاب، آزادی و جمهوریت بود، همان طور که مرحوم امام در پاریس گفتند: «شکل نظام ما، جمهوری است مثل همین جا (فرانسه) با محتوای اسلامی» بنا بود شکل نظام جمهوری باشد و همه ارکان قدرت، بر اساس رای مردم شکل بگیرد و ارکان قدرت، تصویری از ترکیب آراء مردم باشد. در قانون اساسی به اقلیت های دینی، حق نمایندگی داده شد، یعنی اگر در ایران، جمعیت اقلیت های دینی مسیحی، یهودی و زرتشتی به پانصد هزار نفر می رسد، این بدان معناست که هر صدهزار نفر میتواند در مجلس دارای نماینده باشند.
احزاب می توانستند جریانها و دیدگاه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی را سازماندهی و هدایت کنند. متاسفانه با معرفی نظارت استصوابی و احراز صلاحیت توسط شورای نگهبان، این نهاد حاکمیتی در انتخاب کاندیداها و در نتیجه چینش مجلس، نقش اساسی پیدا کرده و انتخابات را از انتخاب مستقیم مردم را به انتخابات دو مرحله ای تبدیل کرده است.
در صورتی که احزاب، نهادهایی غیر دولتی و غیر حاکمیتی هستند که ورود خود را در قدرت، منوط به رای مردم می دانند. چون اجازه ندادیم احزاب قوی شکل بگیرند و احزاب رقابت بکنند و احزاب غیر همسو با حاکمیت را تضعیف کردیم، عملا در شرایطی قرار گرفتیم که از مجالس چهارم تا مجالس دوازدهم (به جز مجلس ششم) مجالسی شکل گرفته اند که غیر همسو با اکثریت جامعه بوده اند.
در نتیجه شرایط سیاسی همه سال های گذشته، امروز سردترین شرایط انتخاباتی بعد از انقلاب بر کشور حاکم شده است و حتی با وجود ۱۵ هزار کاندیدا (یعنی به ازای هر کرسی، ۵۲ نفر) رونقی در انتخابات ایجاد نخواهد شد. جز آن که قریب ۹۰٪ کاندیداها، آرایی کمتر از ۱٪ رای دهندگان را به دست خواهند آورد.
نتیجه گیری: اگر به دنبال تشکیل مجالس قوی و در نتیجه دولت های قوی می بودیم و اگر به دنبال شرایط انتخاباتی می بودیم که مردم با کمال میل در انتخابات حضور پیدا کنند، باید شرایط انتخابات رقابتی را فراهم می کردیم و آن هم میسر نیست، مگر آن که شرایط مناسب برای حضور احزاب در انتخابات را فراهم می کردیم. کاندیداهایی که توسط احزاب معرفی می شدند را کاندیداهای واجد شرایط انتخاب می دانستیم. متاسفانه از لحاظ رقابت های حزبی انتخاباتی، حتی از کشورهای منطقه چون ترکیه، عراق و پاکستان هم عقب افتاده ایم.
به نقل از: همدلی