فرهنگ عامه ریاکاری؛ محصول سرک کشیدن در زندگی خصوصی مردم

فرهنگ عامه ریاکاری؛ محصول سرک کشیدن در زندگی خصوصی مردم/

ریا در نتیجه نفوذ حکومت مذهبی به خلوت مردم است/

ریاکاری به فرهنگ عامه جامعه تبدیل شده است/

وقتی ما از خود مدام چهره دیگری نشان دهیم، همیشه این نگرانی را داریم که نکند چهره اصلی خود را نشان دهیم؛ به این ترتیب برای خود اضطراب و مشکلات روحی و روانی رقم می‌زنیم/

شما یا جزو طبقه حاکم هستید و یا طبقه محکوم. اگر جزو طبقه محکوم هستید باید ریا کنید تا کسی شما را بازخواست نکند، جریمه نشوید و به زندان نیفتید. اما طبقه حاکم ارزش‌هایی را تبلیع می‌کند که احساس می‌کند می‌تواند منافعی برای او داشته باشد، به این ترتیب حتی اگر آن ارزش‌ها را در باطن قبول نداشته باشد تلاش می‌کند برای به دست آوردن منافع آن ریاورزی کند/

مدرسین پرس در گفت‌وگو با دکتر مسعود کثیری، استاد تاریخ دانشگاه اصفهان علت آمیخته شدن ریاکاری با فرهنگ ایران را بررسی می‌کند

مدرسین پرس: سیسمونی گیت هشتگی در واکنش به سفر همسر و دختر محمدباقر قالیباف رئیس مجلس یازدهم، یکی از ترندهای شبکه‌های اجتماعی در طی روزهای گذشته بود.

با وجود آنکه الیاس قالیباف فرزند رئیس مجلس شورای اسلامی سفر خانواده خود به ترکیه برای خرید سیسمونی نوه رئیس مجلس را تکذیب کرده اما سفر این خانواده به ترکیه همچنان واکنش‌های اهالی رسانه و کاربران شبکه‌های اجتماعی را به دنبال دارد.

کاربران با انتشار فیلم هایی از مواضع گذشته رئیس مجلس ملقب به انقلابی، از استانداردهای دوگانه این سیاستمدار روایت می‌کنند.

یادآوری حمله او به دولت حسن روحانی در انتخابات ۹۶ به خاطر واردات لباس از ایتالیا توسط دختر وزیر آموزش و پرورش پیشین روحانی گرفته یکی از واکنش‌هاست.

کاربری با انتشار این ویدیو می‌نویسد: «رطب خورده منع رطب کی کند»

برخی نیز با چند بیت حافظ شاعر قرن هشتم که در تقبیح ریاکاری سروده شده است به رئیس مجلس واکنش نشان داده‌اند: «واعظان کاین جلوه در محراب و منبر می‌کنند/ چون به خلوت می‌روند آن کار دیگر می‌کنند.»

در کلیپ دیگری که از سوی کاربران بازنشر می‌شود قالیباف مدعی است «هر موقع که می‌خواهیم در یخچال‌مان را باز کنیم نگران هستیم که چیزی داریم که جلوی نوه‌هایمان بگذاریم یا نه.»

قالیباف که به عنوان کاندیدای پوششی جریان اصولگرا در انتخابات ۹۶ در برابر دولت حسن روحانی قرار گرفته بود، مدعی شده بود که ۹۶ درصد جامعه را نمایندگی می‌کند در حالی که رقیب او حامی رانت‌خوارانی است که چهار درصد جامعه را تشکیل می‌دهند.

در روند مناظره‌های انتخاباتی قالیباف از سوی روحانی به ریاکاری متهم شده بود. اما این نخستین بار نیست که در ایران یک سیاستمدار یا خانواده آنها با این حواشی رو به رو می‌شوند.

نمونه های دیگری که واکنش برانگیز شدند

اواخر سال گذشته تصاویری از ورزش کردن مرتضی طلایی، عضو پیشین شورای شهر تهران و فرمانده انتظامی تهران، در باشگاهی در کانادا منتشر شده بود. طلایی در حالی در این باشگاه ورزشی مختلط حضور پیدا کرده بود که در زمان  فرماندهی خود در نیروی انتظامی دعیه دار گشت ارشاد بود.

پیش از آن در سالگرد ترور سردار سلیمانی توسط آمریکا، تصویری از زینب سلیمانی، دختر فرمانده پیشین سپاه قدس که گوشی آیفون در دست داشت منتشر شد. در دست داشتن گوشی گران قیمت و ساخت کشور آمریکا در حالی که بسیاری از مردم توان خرید گوشی‌های ارزان‌تر را هم ندارند واکنش‌های بسیاری در پی داشت.

چند سال پیش سخنان علی اکبر ولایتی در حمایت از نیروهای یمن واکنش برانگیز شده بود. ولایتی گفته بود: «از یمنی‌ها یاد بگیریم که چگونه در برابر تهدید و تحریم مقاومت می‌کنند. به جای لباس لنگ می‌بندد و اسلحه به دست دارند و چند تکه نان خشک دستشان است با پای پیاده و سعودی‌ها از دست این‌ها عاجز شدند.» فعالان رسانه ای و شبکه‌های اجتماعی به ولایتی به خاطر تناقض در این سخن او و زندگی‌اش در ویلای هزار متری در سعدآباد واکنش نشان دادند.

معصومه ابتکار که جزو دانشجویان پیرو خط امام در تسخیر سفارت آمریکا بوده به خاطر زندگی فرزندش در آمریکا همواره مورد انتقاد قرار گرفته است. هرچند وقت یکبار نیز تصاویر و گزارش‌هایی از زندگی پرزرق و برق خانواده و بستگان مسئولان در خارج از کشور  یا حتی در داخل کشور در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود.

دو رویی از کجا آمده است؟

در یک کلام داشتن استاندارد دوگانه یا ریاکاری به امروز و دیروز برنمی‌گردد. اما به گواه آثار منتشر شده و همچنین نظر کارشناسان، سرزمین ایران در طول تاریخ با چالش ریا و دروغ دست به گریبان بوده است. بخش بسیار زیادی از اشعار حافظ در قبیح تزویر و ریاکاری سروده شده است. برخی بر این عقیده‌اند دعای داریوش هخامنشی که «اهورا مزدا این کشور را از دشمن، خشکسالی و دروغ محفوظ دارد» می‌تواند به دلیل رواج دروغ در ایران باشد.

دکتر مسعود کثیری، استاد تاریخ دانشگاه اصفهان در گفت‌و‌گو با مدرسین پرس می‌گوید: ریاکاری و دورویی در ایران یک واقعیت است که در تاریخ ریشه دارد. هر از گاهی برخی در جهت اهداف سیاسی خود و یا تایید فرضیات‌شان تلاش می‌کنند این دورویی و ریاکاری را به دوره خاصی منتسب کنند، در حالی که واقعیت این است که ریشه‌های دورویی و ریا حتی به قبل از ورود اسلام به ایران برمی‌گردد.

مردم برای پناه بردن از شر موبدان به ریا پناه می‌بردند

این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: در دوره ساسانیان تعالیم زرتشت پیامبر از سوی موبدان به گونه‌ای تبیین می‌شد که برای آن‌ها مداخل و درآمدهایی به دنبال داشته باشد.

رییس پیشین سازمان اسناد و کتابخانه ملی اصفهان با بیان اینکه حکومت ساسانیان نخستین حکومت دینی در ایران بود می‌گوید: حکومت هخامنشیان، اشکانیان و سلوکیان هیچ کدام حکومت دینی نبودند. در حکومت ساسانیان، موبدان زرتشتی جایگاه ویژه‌ سیاسی داشتند. این جایگاه باعث می‌شد قوانین و اصول دین زرتشت به‌تدریج به‌گونه‌ای تفسیر و تبیین شوند که مواجبی برای موبدان به همراه داشته باشد.

او ادامه می‌دهد: موبدان مردم را گناهکار می‌دانستند و کاری می‌کردند که مردم برای همه اعمال خود، از جمله کارهایی که در خانه انجام می‌دادند احساس کنند که نظارتی بر روی آن‌ها وجود دارد و اعمال‌شان خدایان را به خشم می‌آورد. بنابراین آن‌‌ها برای جلوگیری از خشم خدایان باید به دامان موبدان پناه می‌بردند.

کثیری به عنوان نمونه به یکی از آموزه‌های زرتشت پیامبر اشاره می‌کند و می‌گوید: زرتشت آب، باد، خاک و آتش را عناصر مقدس می‌دانست و می‌گفت یک مزداپرست خوب باید این عناصر را در اختیار خود قرار دهد و با آن کار کند. یک صنعتگر، کشاورز و کسی که کار می‌کند در جنگ دائمی بین اهورامزدا و اهریمن یار و یاور همیشگی اهورامزدا است.

موبدان در دوره ساسانیان، اصل کوچکی به آن اضافه کردند و گفتند مخلوط کردن این عناصر مستوجب گناه است. به این ترتیب کشاورزی که می‌خواهد دانه بکارد و با آبیاری آن آب و خاک را مخلوط کرده گناهکار به حساب می‌آید. در این صورت او باید با پرداخت کفاره گناه خود به آتشکده استغفار انجام می‌داد.

استاد تاریخ دانشگاه اصفهان با اشاره به قوانین سختگیرانه موبدان و نظارت آنها بر حوزه شخصی انسان‌ها می‌گوید: در چنین شرایطی مردم بالاجبار مجبور بودند ریا کنند چرا که آنها با نظر موبدان مدام گناهکار به حساب می‌آمدند؛ نوع غذا خوردن، نوع پوشش و نوع ساخت و ساز آنها گناه به حساب می‌آمد. به این ترتیب آنها برای پناه بردن از شر موبدان مذهبی و این قبیل درخواست‌هایشان باید ریا می‌کردند و روی دیگری از خود نشان می‌دادند و ریاکاری به فرهنگی برای جامعه ایران تبدیل شد.

ریا در نتیجه نفوذ حکومت مذهبی به خلوت مردم است

کثیری تاکید می‌کند که بعد از اسلام هم هر زمانی که یک حکومت مذهبی بر سر کار آمده که خواسته به خلوت خانه‌های مردم نفوذ کند، مردم به ریاکاری وادار می‌شدند.

او اضافه می‌کند: وقتی می‌بینیم حافظ انقدر از ریاکاری می‌نالد به خاطر آن است که او در دو دوره زندگی می‌کرد؛ دوره اول، دوره شاه ابواسحاق و دوره آزاداندیشی است که حکومت به عرصه‌های خصوصی آدم‌ها ورود نمی‌کند. این حکومت کاری به این ندارد که مردم درون خانه خود چگونه زندگی می‌کنند؟ چه دینی دارند؟ چگونه رفتار می‌کنند یا اعتقادات‌شان چقدر قوی است؟ اما با تغییر حکومت و بر سر کار آمدن آل مظفر که حافظ از سرسلسله آنها با عنوان محتسب یاد می‌کند، همه چیز تغییر می‌کند.

رییس سابق سازمان اسناد و کتابخانه ملی اصفهان ادامه می‌دهد: حکومت در دوره آل مظفر به عرصه‌های خصوصی آدم‌ها ورود پیدا می‌کند؛ در میخانه و خرابات را می‌بندد و مردم را شلاق می‌زند. بنابراین عده‌ای به دورویی کردن روی می‌آورند؛ بخشی از آنها می‌خواهند با ریاکاری از آسیب‌های حکومت در امان بمانند و برخی نیز می‌خواهند از منافع حکومت استفاده کنند.  اینکه حافظ می‌گوید «واعظان کاین جلوه در محراب و منبر می‌کنند/ چون به خلوت می‌روند آن کار دیگر می‌کنند» اشاره ای به شیوع این فرهنگ در آن دوران است.

اندیشیدن برخلاف اندیشه کلیسا مستوجب سوختن در آتش بود

استاد تاریخ دانشگاه اصفهان در ارتباط با دوره هزار ساله قرون وسطی و حاکمیت کلیسا در اروپا نیز می‌گوید: در دوران قرون وسطی هم چنین اتفاقاتی رخ داد. تسلط کلیسا به عرصه‌های خصوصی جامعه بسیار زیاد شده بود؛ ارباب کلیسا مدام بایدها و نبایدهایی برای عرصه‌های خصوصی زندگی صادر می‌کرد که برای مردم دست و پاگیر بودند. اندیشیدن برخلاف اندیشه کلیسا مستوجب سوزانده شدن در آتش بود. از این روست که می‌بینیم بسیاری از دانشمندان در این دوران کشته شدند و یا در عرض ۳۰۰ سال، شش میلیون زن به جرم جادوگری و کارهایی که با ارزش‌های کلیسا سازگار نبود، سوختند.

کثیری ادامه می‌دهد: از دوره رنسانس به بعد اعتقادی که به خردگرایی به وجود آمد و با تغییراتی که در غرب رخ داد، این فرهنگ به تدریج تغییر کرد تا جایی که امروزه کسی به عرصه‌های خصوصی زندگی مردم ورود نمی‌کند. به این ترتیب مردم هم لازم نمی‌دانند که ریا کاری کنند.

ریاکاری به فرهنگ عامه جامعه تبدیل شده است

این استاد دانشگاه با بیان اینکه ریاورزی و دروغ گویی برای فرد اضطراب به همراه دارد می‌گوید: وقتی ما از خود مدام چهره دیگری نشان دهیم، همیشه این نگرانی را داریم که نکند چهره اصلی خود را نشان دهیم؛ به این ترتیب برای خود اضطراب و مشکلات روحی و روانی رقم می‌زنیم. تبعا هیچ انسانی دوست ندارد برای خود اضطراب ایجاد کند بلکه دوست دارد چهره اش آنطور که هست به نمایش گذاشته شود. اما ضروریات جامعه باعث ایجاد این مقوله می‌شود.

او با بیان اینکه دروغگویی همیشه وجود داشته است می‌گوید: تضاد منافع حتی قبل از جوامع مدرن و حتی ماقبل جوامع تاریخی و یکجانشین وجود داشته است که گاهی بر سر یک شکار و گاهی بر سر تصاحب منابعی مثل گوشت بهتر یا اسکان در غار بهتر بوده است. شما برای حفظ منافع خود گاهی ناچار هستید دروغ بگویید و گاهی ناچار هستید کلک بزنید. اما اینکه به یک فرهنگ عمومی تبدیل شود به حاکمیتی برمی گردد که به عرصه خصوصی زندگی آدم‌ها نفوذ می‌کند.

او تاکید می‌کند: همین حالا هم در غرب عده‌ای دروغ می‌گویند و ریا می‌کنند اما ریاکاری فرهنگ عامه نیست. اینکه در ایران هر روز با مواردی مثل زندگی فرزند فلان مسئول یا … مواجه می‌شوید، نشان‌دهنده آن است که ریاکاری به فرهنگ عامه جامعه تبدیل شده و این موضوع در دخالت‌های بی مورد حکومت در عرصه‌های خصوصی زندگی مردم ریشه دارد.

واکنش‌های کنونی به مسئولان ماحصل دخالت آنها در زندگی خصوصی مردم است

این استاد دانشگاه معتقد است واکنش‌های کنونی به مسائلی مثل ماجرای سفر خانواده رئیس مجلس به ترکیه یا اتفاقات مشابه دیگر ماحصل ورود به عرصه زندگی خصوصی مردم است.

او می‌گوید: در طول سال‌های گذشته برخی از ارکان حکومت بسیار ناپخته، بدون سیاست و بدون تدبیر به عرصه‌های خصوصی زندگی انسان‌ها ورود کرده‌اند؛ این عرصه‌های خصوصی می‌تواند از آرایش سر و صورت و نحوه لباس پوشیدن باشد تا سبک زندگی مردم.

برخی با به راه انداختن گشت ارشاد و نفوذ کردن از طرق مختلف، ایجاد قوانین دست و پاگیر تلاش می‌کنند عرصه‌های زندگی خصوصی مردم را تحت تسلط خود در آورند که چند ایراد اصلی دارد و می‌تواند منجر به تبعاتی مثل لجبازی مردم شود. یکی دیگر از این تبعات آن است که اگر ارزشی در زندگی شخصی انسان‌ها وجود دارد اما آنها احساس کنند این ارزش‌ها به ارزش‌های حکومتی تبدیل می‌شود، به خاطر تقابل تاریخی و همیشگی دولت و ملت آن‌ها با این ارزش‌ها مقابله کنند.

چرا حاکمان ریا می‌کنند؟

رییس پیشین سازمان اسناد و کتابخانه ملی اصفهان با بیان اینکه ریاکاری در همه گروه‌های اجتماعی قابل مشاهده است می‌گوید: بسیاری از افراد به خاطر ایمن ماندن از تعرضات حکومت و جزاهایی که تعیین می‌شود و یا حتی برای استفاده از منافع حکومت سعی کنند ریاورزی کنند تا کارشان پیش برود. به همین خاطر ریا در همه گروه‌های اجتماعی مشاهده می‌شود و فقط به یک عده از مسئولان نیست.

کثیری در پاسخ به این سوالی درباره علت ریاورزی حاکمان می‌گوید: شما یا جزو طبقه حاکم هستید و یا طبقه محکوم. اگر جزو طبقه محکوم هستید باید ریا کنید تا کسی شما را بازخواست نکند، جریمه نشوید و به زندان نیفتید. اما طبقه حاکم ارزش‌هایی را تبلیع می‌کند که احساس می‌کند می‌تواند منافعی برای او داشته باشد، به این ترتیب حتی اگر آن ارزش‌ها را در باطن قبول نداشته باشد تلاش می‌کند برای به دست آوردن منافع آن ریاورزی کند. وقتی فرهنگ ریاکاری وجود داشته باشد همه ما به نفع خود از فرهنگ ریاورزی استفاده می‌کنیم.

انتهای پیام/