چگونه با تغییر اقلیم کنار بیاییم؟
چگونه با تغییر اقلیم کنار بیاییم؟
مهدی قمشی (استاد دانشگاه شهید چمران اهواز)
این روزها صحبت از تغییر اقلیم زیاد می شود و هر چند در مورد پیامدها و اثرات قطعی این پدیده بر کشورمان زود است اظهار نظر دقیقی ارایه شود ولی توسط محققین مختلفی کم و بیش اظهار نظرهای قابل قبولی ارایه شده است. در حال حاضر با تجویز و الزام نهادهای بین المللی اقداماتی برای تاثیر و یا توقف روند تغییر اقلیم در کشور و منطقه کم و بیش در حال انجام است امّا مشاهده تاثیر عملی این اقدامات به زودی (ممکن است تا یک قرن آینده) قابل مشاهده نخواهند بود و البته موضوع این یادداشت نیز نمیباشد.
آنچه موضوع این یادداشت است این است که حال که همه این پدیده را باور کرده و اثرات آن را کم و بیش دیده ایم تکلیف مان چیست. آیا باید دست روی دست بگذاریم و به آسمان خیره شویم تا مسئله بعد از چند قرن حل شود یا می شود کاری کرد. قبل از اینکه وارد جواب شویم به عنوان مقدمه کلیات موضوع را با هم مرور کنیم. در شرایط معمول جهان، انرژی خورشیدی ورودی به جوّ زمین که معمولاً بخش مهمی از آن بازتاب می یافت و از جوّ خارج می گشت به دلایل افزایش گازهای گلخانهای ناشی از سوزاندن سوخت های فسیلی، جنگل زدایی و مصرف بیش از حد انرژی، به صورت انرژی گرمایی در اتمسفر زمین حبس می گردد و همین مسئله سبب تاثیر کلی بر درجه حرارت متوسط کره زمین و دیگر پدیده های وابسته به آن شده است.
اندازهگیریها نشان میدهند که تا کنون افزایش ۱ درجه سانتیگراد در متوسط درجه حرارت زمین به اثبات رسیده است هر چند تحلیل داده های درجه حرارت سالیانه کشورمان نشان می دهد که متاسفانه کشورمان تا کنون ( در ۵۰ ساله گذشته) افزایش ۲ درجه ای حرارت هوا را تجربه کرده است. پیشبینیها این است که کشور ما ممکن است به طور کلی به دلیل این پدیده بین ۲ تا ۴.۵ درجه سانتیگراد افزایش دمای متوسط سال را تجربه نماید.
هر چند این افزایش یک یا دو درجه سانتیگراد از نظر مقدار، زیاد به نظر نمی رسد امّا اثرات شگرفی بر حیات روی کره زمین خواهد داشت از جمله تاثیر بر نزولات آسمانی و تغییر و یا تشدید پدیده های حدی خشکسالی و ترسالی، تغییر در کمیت منابع آب هر منطقه، تاثیر بر بیماری ها و سلامت انسانها، تاثیر برکشاورزی، بالا آمدن آب اقیانوس ها و ذوب شدن یخچال های قطبی، و تاثیر بر زندگی حیات وحش. در کشور ما همین تغییر دو درجه ای حرارت متوسط سالیانه، سبب روند کاهشی شاخص های حدی سرد و روند افزایشی در شاخص های حدی گرم شده است.
علاوه بر اینها سر جمع نزولات آسمانی کاهش یافته و متوسط ارتفاع نزولات که مقدار تاریخی آن ۲۵۰ میلی متر بوده در بیست سال اخیر به ۲۳۰ میلی متر کاهش یافته است. مضافاً اینکه ماهیت و الگوی ریزش های جوی نیز بیشتر بصورت باران است و دیگر از روزهای برف و بوران زیاد مانند گذشته خبری نیست. کاهش نسبی مقدار بارندگی باعث شده مقدار آب شیرین قابل استحصال کشور که متوسط سالیانه آن در گذشته ۱۳۵ میلیارد مترمکعب در نظر گرفته می شد اکنون به ۱۰۰ میلیارد تقلیل یابد. علاوه بر اینها شدت بارش های سیلابی افزایش یافته اند و مناطق مختلف کشور علی رغم کمبود کلی آب ولی ریزش های سیلابی شدید را تجربه می نمایند مانند همین واقعه سیلی که در استانهای شرقی کشور در هفته گذشته مشاهده شد که خسارت زیادی هم به هم وطنان مان وارد کرد.
اغلب کشورهای جهان فرض درستی را در پیش رو گذاشته اند و آن اینکه تغییرات اقلیمی که تا کنون رخ داده تا چند هزار سال آینده با ما خواهد بود و ما فقط می توانیم تغییرات بیش از این را کنترل یا متوقف کنیم. لذا کشورهای جهان با پذیرفتن اثرات ناشی از تغییر اقلیم و پیش بینی افزایش اثرات آنها در آینده در حال تطبیق شرایط محیطی خود با اثرات فعلی و حتی تغییرات آینده آن هستند. امّا در کشور ما کمتر کسی روی این مسئله تمرکز کرده و ظاهراً همه منتظرند مسئله حل شده و اوضاع به روال گذشته برگردد و خلاصه اینکه تکلیف ما در این شرایط جدید مشخص نیست و مدیران جامعه نمی دانند که در سایه تغییر اقلیم چگونه محیط عمومی زندگی و امور جامعه را تنظیم کنند تا اختلالی در زندگی مردم پیش نیاید.
به همین جهت است که خسارات ناشی از این عدم توجه گریباگیر نسل فعلی وآیندگان خواهد بود. (جالب است بدانید که نگارنده حدود ۲۰ سال پیش در کشور انگلستان به عینه دیده است که شهرداری ها برنامه خود را برای مواجه با اثرات تغییر اقلیم آماده کرده و بر اساس شرایط و پیش بینی های وضعیت ۵۰ سال بعد، تغییر در شبکه جمع آوری آبهای سطحی شهرها را شروع کرده اند).
حال که بخشی از تاثیرات تغییر اقلیم بر شمرده شدند وارد اصل مطلب شویم و ببینیم ما در ایران عملاً چه کارهایی می توانیم انجام دهیم. – اولین و مهمترین کاری که باید بشود در نظر گرفتن بخشی به نام برنامه های انطباق با اثرات تغییر اقلیم در برنامه های دولت، وزارتخانه ها و سازمانهای مرتبط است. – کار بعدی به عهده وزارت نیرو است که با توجه به تغییرات الگوی بارش ها چند کار مهم زیر را باید در دستور کار خود قرار دهد:
۱-نصب ابزارهای هشدار سیل در مسیل ها و رودخانه ها.
۲- تجدید نظر در ساخت سدهای مخزنی و در پیش گرفتن ساخت سدهای سیل گیر در مناطق در خطر سیل.
۳- تجدید نظر در اختصاص آب و کاهش آن برای بخش های مختلف مصرف خصوصاً بخش کشاورزی.
۴- اولویت دادن به تامین حقآبه زیست محیطی تالابها و سایر بسترهای آبی.
۵- با توجه به غالب شدن پدیده خشکسالی ها برنامه ریزی بهره برداری از مخازن سدهای مخزنی کشور باید از برنامه ریزی یک ساله به چند ساله تغییر نمایند.
۶- تعیین حد بستر رودخانه ها و مسیل ها با توجه به شرایط جدید سیلابی و سپس تعیین حریم آنها.
– شهرداری ها می توانند کارهای زیر را در برنامه خود قرار دهند:
۱-در طراحی شبکه های دفع آبهای سطحی باید تغییرات ناشی از تغییر اقلیم را لحاظ نمایند تا معابر شهرها دچار آبگرفتگی طولانی نشوند. در شهرهایی که مطالعه دقیقی در این خصوص وجود ندارد به نظر می آید در نظر گرفتن ۲۰ درصد افزایش در دبی طرح منطقی باشد.
۲- در مناطق گرمسیر استفاده از رنگ های روشن برای خیابان ها و آسفالت خیابان ها و نمای ساختمان ها جهت کمتر کردن گرمایش محیط عمومی معابر.
– وزارت کشاورزی می تواند موارد زیر را دنبال نماید:
۱- حرکت به سمت ترویج کاشت گیاهان کم مصرف و تغییر الگوی کشت هر منطقه بر اساس شرایط جدید و بالا بردن راندمان مصرف آب در بخش کشاورزی.
۲- افزایش فعالیت های آبخیزداری جهت تسکین شرایط سیلابی و تغذیه آبهای زیر زمینی. مسلّم است که کارهای بیشتری می توان در این خصوص ردیف کرد که از حوصله یک یادداشت روزنامه ای خارج است.
امّا در انتهای مطلب از این نکته نباید صرف نظر کرد که آگاهی بخشی به عامه مردم در مورد این پدیده و آموزش روشهایی که می توانند در راستای کاهش اثرات مخرب این پدیده انجام دهند و همین طور همراه نمودن آنان جهت موفقیت برنامه های فوق الذکر از اهمیت ویژه برخوردار است و نباید نادیده گرفته شود.
به نقل از: جمهوری اسلامی
