بحران بیآبی در خوابگه خفتگان
بحران بیآبی در خوابگه خفتگان/
مراد کاویانی (هیات علمی دانشگاه خوارزمی)
هر تعریف و تحقیقی از ایران به دست دهیم خشکسالی و بحران کم آبی جز واژگان کلیدی آن خواهد بود. از چند هزار سال پیش تا همین چند دهه قبل، ساکنان این سرزمین این واقعیت جغرافیایی را پذیرفته و خود را با کم بارشی، کم آبی و خشکسالی هماهنگ و سازگار کرده بودند و تمدن ایرانی را بر بنیاد چنین بستری از ناامنی آبی پرورانده و به فراخور چنین زمینه و زمانهای، سازهها و سازوکارهای فرهنگی و اجتماعی مرتبط با آن را پدید آورده بودند.
گذار و گذر زمان از آن دوران تا چند دهه قبل در قالب دگرشهای اقلیمی و گرمایش جهانی که با کاهش بارش، افزایش دما و تغییر نوع بارش از جامد به مایع همراه شد، مدیریت ناکارا و سیاستگذاری های معارض با واقعیت جغرافیایی کشور، برداشت بیرویه از آبهای زیرزمینی، انجام طرحهای مداخله جویانه از بالا به پایین دارندگان قدرت بیتوجه به پیوست هیدروپلیتیک این طرحها در قالب ساخت سد و بندهای پرشمار برای انتقال آب، کوشش برای تامین امنیت غذایی کشور بیتوجه به رعایت الزامات زیرساختی آن که به گسترش کشاورزی آب بر و تهی شدن آبخوانها انجامید، کاهش پیاپی آب ورودی به کشور به دنبال ساخت پیدرپی سد و بند در کشورهای بالادستی که رودهای آنها به سمت ایران روان بودند و چندین عامل ریز و درشت دیگر به بحران کم آبی در این سرزمین به ذات کم بارش انجامید و دو دهه پیش را آب در دستور کار امنیتی کشور قرار داد.
وضعیتی که پیامدهای بیمناک آن در دو دهه گذشته بارها و بارها با هشدار کارشناسان همراه شد و راه نیز به جایی نبرد و کارگزاران صرفا در پی تامین امنیت غذایی کشور بودند بی آنکه بدانند یا بخواهند که بدانند بنیادهای زیستی کشور به ویژه منابع آب رو به نابودی نهاده اند. بیش از یک از ماه است که از سال آبی جدید میگذرد میانگین بارش کشور در این مدت سه میلیمتر بود که نسبت به میانگین بلندمدت بیش از۸۰ درصد کاهش داشته است.
خشکسالی سال۱۴۰۴ یکی از شدیدترین خشکسالیهای پنج دهه اخیر ایران است و کاهش بیسابقه بارش، منابع به شدت محدود آب کشور را درگیر بحران جدی کرده است به گونه ای که در این مدت ۲۱ استان کشور عملاً هیچ بارشی دریافت نکرده و همه استانها درگیر روند منفی بارش بودهاند. پیشبینی هواشناسی گویای آن است که پاییز امسال فصلی کمبارش است و تاخیر در بارش جدی است و امیدی نیز به جبران کمبود آب در ماههای آینده نمی رود.
این در شرایطی است که بیش از ۹۱ درصد جمعیت ایران در نواحی دچار خشکسالی شدید زندگی میکنند و ذخایر سدهای کشور نسبت به سال کم بارش گذشته ۲۵ درصد کاهش یافته است. این وضعیت تولید برقآبی، فراهمسازی آب آشامیدنی، آب مورد نیاز بخش کشاورزی و صنعت را به شدت تهدید می کند و با توجه به آغاز ششمین سال خشکسالی کشور، امکان وقوع «روز صفر آبی» (قطع منابع تامین آب سطحی) در همه کلانشهرها به ویژه تهران جدی است. خشکسالی سال ۱۴۰۴ با کاهش شدید و بیسابقه بارشها، تداوم شرایط خشک و گرما، افت ذخایر سدها و بازتاب فراگیر بر معیشت و اقتصاد، یکی از پرچالشترین سالهای آبی کشورمان به شمار میآید.
دیدهها و یافته ها نشان می دهند که برآمده از مجموعهای درهم تنیده و همافزایی از معضلات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، مدیریتی و محیطزیستی، نارضایتی و درماندگی مردم نسبت به این وضعیت موجود و پیش رو به شدت بالاست وضعیتی که بر بنیاد پیشبینیها در ماههای آینده نیز گستره و ژرفای بیشتری خواهد یافت. در چنین زمینه و زمانه ای هر بحران جدیدی بهمثابه جرقهای بر باروت انباشته نارضایتی ها خواهد بود و به خیابانی شدن اعتراضات خواهد انجامید.
با نگرش به کارکرد آب در حوزه های مختلف کشورداری، بحران کم آبی جاری، نیمه دوم سال آینده سراسر کشور را مستعد بروز انواع بحران ها و به تبع خیابانی شدن نارضایتی ها خواهد کرد. هر چند کم نیستند کارشناسانی که آغاز این بحران را از همین ماه های آینده پیش بینی میکنند. این وضعیت در شرایطی است که کشور در چنبره ای از معضلات انباشتی درهم تنیده و هم افزایی گرفتار آمده است که اساسا راهکاری از سوی کارگزاران و تصمیم گیران برای برون رفت از این چنبره ارائه نمی شود.
فشارهای خارجی در قالب تحریم های حداکثری و بازگشت سازوکار پس گشت (اسنب بک) و تهدیدات نظامی گاه و بی گاه ایالات متحده و رژیم صهیونیستی، بحران مشروعیت نظام سیاسی که با افت پایگاه اجتماعی دکتر پزشکیان، سلب امید از مجلس حداقلی ناکارای موجود و افشای پیاپی فسادهای کلان همراه شده است کشور را وارد دوران بی تصمیمی و عصر بنبست کشورداری و روزگار تصمیمات و اقدامات بازیگران فراکشوری برای ایران عزیز کرده است که خیری در آن برای آینده این ملک و ملت دیده نمی شود.
