♦دانشگاه‌ها از ابتدای انقلاب تا کنون به دلیل دخالت نهادهای غیرمسئول با مشکلات عدیده‌ای روبرو بوده‌اند/

دانشگاه به عنوان اصلی ترین نهاد علمی و اتاق فکر و خلاقیت برای توسعه کشورها شناخته می شود. در این راستا به دلیل ماهیت دانشگاه و ضرورت توسعه علمی و ویژگی‌های علم و فناوری، موضوع آزادی و استقلال اندیشه و عملکرد در دانشگاه دارای اهمیت زیادی است.

بر همین اساس تقریباً در همه کشورهای توسعه یافته، نهاد دانشگاه از استقلال نسبی بالایی برخوردار است. در حقیقت، استقلال دانشگاه سنگ بنای نظام دانشگاهی محسوب می‌گردد بدین معنا که دانشگاه در تعیین و اجرای اهداف و اولویت‌های خود باید از آزادی عمل برخوردار باشد. صاحبنظران بر روی چهار بُعد استقلال سازمانی، مالی، علمی و استخدامی به عنوان ابعاد اصلی استقلال دانشگاه، اشتراک نظر دارند.

تحقیقات بیانگر آن است که فرآیندهای بسته سیاسی کشورها، حاکمیت تفکر سیاسی خاص، سیستم متمرکز تصمیم‌گیری دولتی، محدودیتهای مالی و استخدامی، تعصبات خاص جناحی یا حزبی از مهمترین موانع در مسیر تحقق استقلال دانشگاه هستند. متأسفانه جریان‌هائی از ابتدای انقلاب اسلامی سعی در تضعیف استقلال دانشگاه‌ داشته‌اند.

یکی از بزرگترین اقدامات این جریان‌ها سپردن امور مهمی از آموزش عالی و دانشگاه‌مانند امور سیاست‌گذاری و به ویژه جذب هیأت علمی و انتصاب رؤسای دانشگاه به شورای عالی انقلاب فرهنگی بود. بدین ترتیب، بخش مهمی از اختیارات آموزش عالی و دانشگاه از وزارت علوم سلب و به نهاد دیگری واگذار گردیده است. البته باید اذعان نمود که در برخی دوره‌ها تقویت هیأت‌های امنای دانشگاه‌ها با حضور افراد برجسته علمی و اجرائی، تصویب قوانین مترقیانه‌ای مانند قانون مالی و معاملاتی دانشگاه‌ها و برخی مقررات و قوانین دیگر، اقدامات مؤثری در تقویت بعد استقلال دانشگاه‌ها بوده است.

با این حال، دانشگاه‌ها از ابتدای انقلاب تا کنون به دلیل دخالت نهادهای غیرمسئول با مشکلات عدیده‌ای روبرو بوده‌اند. برخی از این دخالت‌ها عبارتند از:

• دخالت در روند ملال آور انتخاب وزیر علوم بویژه در دوره‌های اخیر و تلاش برای انتخاب افراد همسو با یک جریان خاص. این دخالت ها موجب شد که وزارتخانه در برخی موارد ماه‌ها بدون وزیر بماند.

• سلب اختیار از دانشگاه ‌در جذب اعضای هیأت علمی به گونه‌ای که اعضای کمیته جذب دانشگاه ‌از طرف هیأت عالی جذب شورای انقلاب فرهنگی تعیین می‌شود. این در حالی است که حتی در جذب دانشجو نیز استقلال دانشگاه سلب شده است. در مقابل در تمام کشورهای توسعه یافته جذب دانشجو از طریق خود دانشگاه و حتی در برخی موارد توسط استاد بویژه در دوره‌های تحصیلات تکمیلی صورت می‌گیرد. بدین ترتیب در این سرزمین، دانشگاه تقریباً هیچ نقش قابل توجهی در پذیرش و جذب دانشجویان خود ندارد.

• محدود کردن اختیارات وزارت علوم و عدم ایفای نقش خود دانشگاه در انتخاب روسای دانشگاه‌ها و ضرورت تایید نظر سختگیرانه شورای عالی انقلاب فرهنگی علاوه بر فشار‌هایی که از سوی مجموعه‌هایی مثل مجلس و استانداری‌ها و غیره در انتخاب مدیران ارشد دانشگاهی وارد می‌گردد، تاثیر منفی بر بکارگیری نخبگان و مدیریت علمی‌تر و برونداد دانشگاه‌ها داشته است. حتی انتخاب مدیران گروه نیز از گروه‌های علمی سلب و به رؤسای دانشگاه‌ها واگذار گردید تا کمیته‌های جذب بتوانند در انتخاب اعضای هیأت علمی همسو با همین جریان‌ها به دلخواه خود عمل کنند. این موضوع یعنی حذف اختیارات گروه‌های علمی و هدف از اجرای آن به صراحت در نامه وزیر کشور به سازمان امور استخدامی کشور ذکر شده است.

• دخالت فراوان نهاد‌های امنیتی اطلاعاتی در رابطه با مباحث درون دانشگاه در سال‌های اخیر و مشکلات و دخالت‌ها نه تنها در انتخاب مدیران دانشگاه‌ها بسیار تاثیر‌گذار شده است بلکه در تصمیم‌گیری‌های اجرایی هم در موارد مختلف مشکل زا گردیده است. حتی برای ارتقای مرتبه، برخی از افراد متقاضی را در نهادهای امنیتی تحت فشار می‌گذارند تا با سپردن تعهد از اظهار نظرهای منتقدانه خودداری کنند.

• تلاش برای حذف تدریجی قوانین نیم بندی مانند آئین نامه مالی معاملاتی دانشگاه‌ها و تضعیف هیأت‌های امنا و هیأت‌های ممیزه مشهود است و اما فاجعه آمیزتر از همه آن‌ها دخالت نهاد‌های غیرمسؤل در مباحثی همچون ارتقاء، ترفیع و تبدیل وضعیت عضو هیات علمی و یا سایر ارزیابی‌های اعضای هیات علمی است. هم‌اکنون صدها پرونده در این رابطه در دانشگاه‌های مختلف به بهانه امضای بیانیه یا اظهار نظر توسط استادان متوقف است و چندین عضو هیأت علمی در دانشگاه‌های مختلف یا اخراج شده‌اند یا در آستانه اخراج قرار گرفته‌اند. این موضوع نه تنها موجب فروکش کردن شعله‌های علم و فناوری در دانشگاه‌ها می‌گردد بلکه موجب بی‌رغبتی دانشگاهیان به مباحث مختلف توسعه‌ای کشور و تشدید خروج نخبگان از کشور شده است.