سیلاب برقی تابستانه کارون

سیلاب برقی تابستانه کارون

مهدی قمشی (استاد دانشگاه شهید چمران اهواز)

شاید عنوان انتخاب شده نامتعارف و غیرمعمول به نظر برسد امّا اکنون که این مطلب را می‌خوانید واقعاً حادثه‌ای مطابق عنوان یادداشت در رودخانه کارون قابل مشاهده است.

بله سیلاب رودخانه ها که معمولاً در زمستان و در زمان بارش‌های آسمانی باید منتظرش بود اکنون یعنی در اوج تابستان و تخلیه برنامه ریزی نشده از سلسله سدهای رودخانه کارون فقط برای تولید برق و رفع ناترازی برق تولیدی و مصرفی کشور، در خوزستان در حال وقوع است و مردم شهرهای مسیر کارون در روزهای اخیر شاهد عبور دبی بیش از ۸۰۰ مترمکعب در ثانیه (که همانند یک سیل می تواند قلمداد شود) از رودخانه هستند که می توان گفت بیش از ۵۰ درصد این مقدار آب (بیش از ۴۰۰ مترمکعب در ثانیه) مازاد بر نیازهای برنامه ریزی شده و یا نیاز زیست محیطی، مسیر کارون را ترک می کند. به همین جهت است که به اصطلاحات معمول تعاریف سیلاب در کشورمان باید سیلاب برقی را نیز اضافه کنیم. امّا داستان چیست.

داستان این است که نیروگاههای برقآبی کشور فقط در ساعت پیک مصرف وارد مدار می شوند و طوری برنامه‌ریزی می‌شوند که خروجی آب از آنها بر اساس آب مورد نیاز پایین دست سدها وارد مدار شوند لذا آبی که از سدها بعد از عبور از نیروگاه سد وارد مسیر رودخانه می گردد برای نیازهای مشخص شده به مصرف می رسد که به آن، آب برنامه ریزی شده باید اطلاق گردد. اگر به هر دلیل مقدار رها سازی آب از سدها از مقدار آب برنامه‌ریزی شده بیشتر باشد معنی آن این است که مصارف پایین دست آمادگی استفاده و بهره بردن از این آب مازاد را ندارد لذا به این مقدار آب مازاد باید نام برنامه ریزی نشده را نهاد، و این مقدار مازاد، بدون استفاده مفیدی از آن (و حتی مازاد بر نیاز حداقلی زیست محیطی مسیر رودخانه و دریا) از مسیر رودخانه حذف می گردد. توجه شود که این مسئله برای کشور ما که کشور کم آبی هستیم موضوعیت دارد و گرنه می توانست نادیده در نظر گرفته شود.

داستان امسال رودخانه کارون بر می گردد به همین مسئله یعنی عدم توازن مصرف و تولید برق کشور در تابستان گرم امسال و عدم توسعه متوازن نیروگاههای تولید برق کشور و لذا مقداری از این کمبود لاجرم باید با فشار غیر معمول بر نیروگاههای برقآبی تحمیل گردد و در این بین قرعه فال، باید به نام رودخانه کارون بزرگ رقم بخورد که هم به جهت بارش های زمستان گذشته از منابع آبی نسبتاً خوبی برخوردار است و هم در سلسله سدهای واقع در مسیر آن از نظر ظرفیت نیروگاهی ظرفیت بسیار خوبی وجود دارد (حدود ۶۰ درصد ظرفیت نیروگاهی برقآبی کشور و یا ۱۰ درصد کل نیروگاهی برق کشور در مسیر رودخانه کارون بزرگ قرار دارند).

ناگفته نماند که این اولین بار نیست که آب قابل توجهی بصورت برنامه ریزی نشده از سلسله سدهای کارون رها سازی می شود و به طور قطع تا کنون بدترین سال آن بر می گردد به دوره وزارت پرویز فتاح در دولت دکتر احمدی نژاد (در دی ماه سال ۱۳۸۶ با از دست دادن ۲ میلیارد متر مکعب از منابع آب سدهای حوضه کارون که به علت مشکل تامین گاز خانگی در کشور رخ داد و تابستان بعد از آن خوزستان دچار خشکی بسیار مفرط نیز شد) و یک بار هم سال آخر دوره وزارت رضا اردکانیان در دولت دکتر روحانی رخ داد که مسئله اش برق نبود بلکه بحران تامین آب دشت آزادگان بود و از سد کرخه آزاد سازی آب برنامه ریزی نشده انجام شد که مقدار آن از نظر حجمی نیز زیاد نبود.

متاسفانه در دوره وزارت علی اکبر محرابیان و در دولت مرحوم رئیسی این رها سازی که تماماً بر می گردد به ناترازی تولید و مصرف برق تابستانه در هر سه سال گذشته رخ داده به طوری که در دو سال ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ نیز تقریباً سالیانه یک میلیارد مترمکعب خارج از برنامه ریزی رها سازی شده است.

امسال نیز این تخلیه مازاد از سلسله سدهای حوضه کارون از حدود بیستم تیر ماه شروع شده و تا کنون (۲۳ مرداد) حدود ۱.۵ میلیارد مترمکعب به صورت برنامه ریزی نشده و مازاد بر نیاز زیست محیطی از مسیر کارون وارد دریا شده است و اگر این وضعیت تا اوایل شهریور ادامه داشته باشد ممکن است این مقدار هدر رفت آب از ۲ میلیارد مترمکعب نیز بگذرد (شاید اگر کشور کم آبی نبودیم، رها سازی این مقدار آب هیچ جای نگرانی نداشت زیرا می توانست در قالب نیاز زیست محیطی و وضعیت طبیعی مسیر رودخانه محسوب گردد).

مسلم است که اگر این تغییر برنامه (یا بی برنامگی) حتی کمی زودتر اعلام می شد امکان داشت با تمهیداتی از این آب برای تامین حق آبه تالاب بحران زده شادگان استفاده شود، و یا با جابجایی زمان کشت شلتوک و یا گسترش سطح زیر کشت آن در حوضه کارون از هدر رفت مقداری از این حجم زیاد آب جلوگیری گردد، امّا بدا به حال ما که به خاطر عدم دیدن درست واقعیات و اضطراری قلمداد کردن نیاز به برق نیروگاههای برقآبی حوضه کارون، این استفاده حداقلی نیز بعمل نیامد.

بزرگی این خسارت وقتی اهمیت پیدا می کند که متاسفانه پیش بینی های اقلیمی وضعیت پاییز پیش رو برای اغلب نقاط کشور و خصوصاً استان خوزستان را بسیار خشک نشان می دهد و لذا چنانچه این پیش بینی ها محقق شود تامین آب کشت زمستانه در حوضه کارون در خطر جدی قرار می گیرد.

ملاحظه می کنید که رودخانه ای که فقط به جهت داشتن اختلاف ارتفاع (بدون از دست دادن کارکرد آب) باید بتواند انرژی برق در اختیار قرار دهد اکنون و با دل نگرانی از پاییز خشک پیش رو، این تولید همراه با از دست دادن مقدار بسیار زیادی از آب انجام می شود که در مجموع برای کشور ما خسارت بسیار بزرگی است.

این نکته نیز حائز اهمیت است که بدانیم بحث در این نیست که حتماً تعمدی در کار بوده بلکه باید پذیرفت که تا زمانی که برآورد مقدار مصرف پیک کشور به غلط انجام شود و مشکل ناترازی بیش از ۱۵ هزار مگا واتی برق کشور حل نشود این مشکل و فشار بیش از حد به نیروگاههای برقابی باقی خواهد ماند. قسمت غیر قابل قبول و غیر قابل گذشت مسئله، در برآورد اشتباه از مقدار انرژی برقی مورد نیاز کشور و موانع و یا سوء مدیریتی هایی است که سبب عقب افتادگی کشور در تولید نیروگاههای برق شده است می باشد و البته به اینها “دادن شعارهای توخالی” را که اساساً کمبود برق را انکار کرده اند نیز باید اضافه گردد.

برای آینده، مشکلات توسعه و ساخت نیروگاههای برقی هر چه که باشند، از مسئله تحریم گرفته یا عدم برنامه ریزی صحیح یا عدم توجه دولت ها به امور زیر بنایی، باید مورد توجه قرار گرفته و مرتفع گردند.

این یادداشت نه بدنبال شناسایی مقصر است و نه در پی ایجاد مانع در تولید انرژی برقآبی از منابع آب حوضه کارون است زیرا بخوبی واقف است که با همین وضعیت نیز در دو ماه گذشته، هم مردم و هم بخش های مختلف تولید در کشور از جهت برق مورد نیاز خود در مضیقه بوده و با مشکلات متعدد ناشی از کمبود آن روبرو بوده اند و تنها هشداری است به دولت جدید و وزیر نیروی آینده، که توجه به گسترش نیروگاههای تولید برق را (از منابعی که همراه با از دست دادن آب نباشد) سرلوحه کارهای زیربنایی خود قرار دهند تا در آینده فشار ناشی از ناترازی برق، بر منابع آب محدود کارون و کشاورزان این خطه خراب نشود.

به نقل از: جمهوری اسلامی