نخستین و مهمترین چالش تهدیدکننده تالابها در ایران، تأمین نشدن نیاز آبی محیط زیستی یا حق‌آبه است
نخستین و مهمترین چالش تهدیدکننده تالابها در ایران، تأمین نشدن نیاز آبی محیط زیستی یا حق‌آبه است/
گزارش سخنرانی دکتر سلطانی در وبینار چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی مدیریت منابع آب کشور در تاریخ ۲۰ اسفند ۱۴۰۲ برگزارشده توسط انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه شهرکرد با همکاری مجمع اسلامی دانشجویان آزاداندیش
عنوان سخنرانی
حقآبه‌های زیست محیطی تالابها و رودخانه‌ها
دکتر سعید سلطانی استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان در تشریح ضرورت حقابه‌های زیست محیطی تالاب ها و رودخانه ها گفت امروزه با توجه به افزایش تقاضای آب، نگرش جهانی بسوی استفاده پایدار از منابع آب سوق می‌یابد. بطوریکه برنامه‌ریزی پایدار و موثر منابع آب با هدف حداکثر‌سازی توسعه اقتصادی اجتماعی، بدون یک دیدگاه منطقی از نیاز آب زیست محیطی اکوسیستم میسر نمی باشد.
از اینرو در قوانین تخصیص آب بسیاری از کشورهای توسعه یافته بخصوص در هنگام اجرای پروژه‌های کلان مانند سد‌سازی، سهمی برای تامین نیازهای اکوسیستم‌های پائین دست به گونه‌ای که ضامن بقاء و پایداری آنها باشد، در نظر گرفته می‌شود. یکی از اکوسیستم‌های طبیعی که در معرض تهدید بخصوص در کشور ما قرار دارند، تالابها می‌باشند که نقش بسیار مهمی را به لحاظ زیست محیطی دارا می باشند.
وی ارزش خدماتی سالیانه پدید آمده اکوسیستم‌ها را ۳۳ تریلیون دلار برشمرد که ۴/۹ تریلیون دلار آن را تالابها به وجود می آورند. دکتر سلطانی تالابها گهواره‌های تنوع زیستی دنیا دانست که با فراهم ساختن آب و قابلیت زادآوری اولیه نقش مهمی در بقای گونه‌های بیشمار از گیاهان و جانوران وابسته به خود ایفا می‌کنند.
بهبود کیفیت هوا از طریق پایداری سطوح جهانی نیتروزن قابل دسترس، ی اکسید کربن و متان، بهبود کیفیت آب از نظر خصوصیات بیوفیزیکی، بیوشیمیایی و بیوتیک آن، جلوگیری از وقوع توفان و درنتیجه کاهش فرسایش خاک، کنترل سیلاب ها از طریق کاهش و جدا سازی رواناب ناشی از رگبارهای مناطق خشک، کاهش خسارات ناشی از دبی های سیلابی و تغییرات فصلی را دیگر جنبه های کارکردی تالابها تشریح کرد. استاد دانشگاه صنعتی اصفهان به نقش مهم تالاب ها در پایداری سطح بالائی از تنوع بیولوژیکی اشاره کرد که از طریق افزایش ، تنوع، غنا و تعداد گونه های پیاهی و جانوری تاثیر گذار است. وی افزود در آمریکا ۴۳% از گونه‌های در معرض خطر بقای آنها وابسته تالابها می باشد.
دکتر سلطانی با تاگید بر ارزش اقتصادی تالابها در زمینه‌های شیلات، زراعت، تولید چوب؛ منابع انرژی لجنی و گیاهی و فرصتهای تفریحی و گردشگری (توریستی) دارند، به نقش گیاه پالایی تالابها در پالایش و تصفیه آلاینده های مختلف و پسماند های شیمیایی و بیولوژیک اشاره نمود. وی سایر ارزش های تالابها در باستان شناسی در تحقیقات زمین شناسی، شیمی و اکولوژی و نقش فرهنگی را یادآوری نمود.
دکتر سعید سلطانی ضمن تاکید بر بهره‌برداری خردمندانه از منابع آب ضمن حفظ کارکردها و ارزش‌های بوم‌سازگان‌های آبی به عنوان مهمترین اهداف مدیریت جامع منابع آب به تشریح مفاهیم جریان آب زیست محیطی و نیاز آب زیست محیطی پرداخت. وی نیاز آبی محیط زیستی تالابها و رودخانه های بالادست آن را بر اساس کمیت و کیفیتی از آب که جهت حفظ ویژگی های بوم شناختی و تأمین پایداری کارکردها و خدمات یک زیست‌بوم تالابی یا رودخانه ای مشخص، مورد نیاز تعریف کرد. وی روشهای هیرولوژیکی، هیدرولیکی، شبیه سازی زیستگاه، جامع و ترکیبی را از جمله روش های تعیین جریان آب زیست محیطی بیان نمود که هرکدام داری مزایا ومعایب مربوط به خود می باشند.
استاد دانشگاه صنعتی اصفهان سابقه ارزیابی جریان آب محیط‌زیستی را (EFA) از دهه ۹۸۰ در جهان عنوان کرد که در ایران از دهه ۱۳۸۰ این مساله مورد توجه قرار گرفته است. وی گفت اولین کمیسیون مشترک آب و محیط زیست در سال ۱۳۸۴ در کشور با تعامل وزارت خانه ها و سازمان های ذیربط تشکیل گردید. دکتر سلطانی تاریخچه قوانین مرتبط با نیاز آب محیط زیستی را حداقل ۱۲۰ قانون از سال ۱۳۰۹ شمسی دانست و سیر تحولات آنرا به صورت زیر تشریح نمود:
۱۳۶۱ − قانون توزیع عادلانه آب
۱۳۸۲ − راهبردهای توسعه بلند مدت منابع آب کشور مصوب
برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور
۱۳۹۴- ابلاغ سیاست‌های کلی محیط زیست
۱۳۹۴- آیین‌نامه حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور (اولویت دوم پس از شرب)
۱۳۹۶- ابلاغ قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور
۱۳۹۷- آیین نامه جلوگیری از تخریب و آلودگی غیرقابل جبران تالاب ها (ماده ۴: اولویت دوم پس از شرب)
دکتر سلطانی ضمن تاکید بر ماده ۲ قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب‌های کشور، نخستین و مهمترین چالش تهدیدکننده تالابها در ایران، تأمین نشدن نیاز آبی محیط زیستی یا حق‌آبه دانست. وی گفت تقریباً تمامی تالابها در پایین دستِ منابعِ تغذیه‌کننده خود، یعنی رودخانه‌ها قرار دارند؛ بنابراین تأمین و تخصیص نیاز محیط زیستی تالابها از منابع بالادست همچون رودخانه‌ها، مدیریت صحیح آب در بخش‌های مختلف همچون کشاورزی و صنعت از ضرورت‌های انکار ناپذیر حفاظت از تالاب‌هاست.
استاد دانشگاه صنعتی اصفهان در ادامه افزود توجه به آمایش سرزمین و توزیع فعالیت‌ها در پهنه سرزمین با تاکید ویژه بر موضوع آب، اصلاح و بازنگری مصرف آب در سطح حوضه‌های آبخیز در بخش‌های شرب، بهداشت، کشاورزی و صنعت، تنظیم برنامه‌ها و سیاست‌ها با هدف تطبیق الگوی مصرف آب در بخش‌های مختلف با محدودیت‌های کنونی کشور، کاهش تدریجی مصرف آب و کسب بالاترین میزان بهره‌وری، توقف بارگذاری‌های جدید بر منابع آب حوضه‌ها به ویژه در بخش کشاورزی و کاهش چشمگیرِ میزانِ مصرف کنونی آب در این بخش، بدون آسیب به معیشت مردم و از طریق به کارگیری روشهای نوین از جمله اقدام‌هایی است که برای حفاظت و احیای تالابها باید صورت پذیرد.
دکتر سلطانی با اشاره به این پدیده که ۴۲ تالاب ارزشمند این مرز و بوم که به منشأ گرد وغبار تبدیل شده و ۴۳ درصد دیگرنیز پتانسیل تبدیل شدن به منشأ گرد وغبار را دارند، که این مقدار برابر با یک و نیم میلیون هکتار از تالاب‌های کشور است، گفت این وضعیت می‌تواند نشانه‌ای آشکار از عدم توجه کافی و وافی به مدیریت صحیح و یکپارچه ﺣﻮﺿﻪﻫﺎی آﺑﺨﯿﺰ کشور و زنگِ هشداری برای ضرورت بازنگری در سیاست‌ها و راهبردهای فعلی و اتخاذ تصمیم‌های مهم و فوری مدیریتی باشد.
وی به اهمیت بالای نقش مشارکت مردم در این امر تاکید کرد و افزود در کنار تمام تلاش‌های دولتی و سطوح کلان تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی کشور؛ تحقق نیاز آبی محیط‌زیستی تالابها، جلوگیری از آتش‌سوزی‌های عمدی و شکار پرندگان مهاجر تالابی، عدم انحراف مسیر طبیعی آب ورودی به تالابها، جلوگیری از ورود گونه‌های غیر بومی و آلودگی‌ها به تالاب و بسیاری از اقدام‌های مخرب دیگر که به مرگ اکوسیستم‌های ارزشمند تالابی در کشور عزیزمان منجر می‌شود، بدون مشارکت تمامی ذینفعان، ذی‌مدخلان و مردم محلی ممکن نیست.
این استاد دانشگاه ضمن توصیف وضعیت تاریخی تالاب گاوخونی و بر شمردن وضعیت برخی از تالاب‌های بحرانی کشور در تابستان ۱۴۰۲ افزود با روشهای تقریبا دقیقی می‌توان پیش‌بینی کرد که هرساله چه میزان آب پشت سدها جمع می‌شود و با درنظرگرفتن میزان دمای احتمالی و تبخیرها می‌توان از پیش در نظر داشت که سهم هرکدام از این بخش‌ها به چه میزان است؛ اما همین محاسبات ساده، یا انجام نمی‌شود یا به آن بها داده نمی‌شود تا بیشتر تالابها در مقاطع مختلفی از سال چشم‌انتظار رسیدن حقابه محیط‌زیستی‌شان باشند.
امساک دولت در پرداخت حقابه محیط‌زیستی تالابها و دریاچه‌های ایران در حالی است که آنها در یک سال گذشته کارزار بزرگی را برای تأمین حقابه هیرمند از افغانستان راه‌اندازی کرده‌اند. اتفاق مهمی که در جهت دیپلماسی آب باید انجام شود و حقابه ایران از کشورهای همسایه دریافت شود؛ اما با این رفتار داخلی در سیاست‌های آبی ایران این سؤال وجود دارد که با گرفتن چنین حقابه‌ای آیا تغییری در وضعیت بحرانی محیط زیست سیستان‌و‌بلوچستان رخ می‌دهد؟
در مجموع دولتی که در داخل حقابه تالابها را به‌درستی تأمین نمی‌کند، آیا تغییر در سیاست‌هایش می‌دهد یا خیر.
انتهای پیام/
